Een hoofd vol oude dingen – portret van een familiearchivaris

Lees hier het verslag van het interview dat Sophie van haar vader Hans Hogerzeil afnam, familiearchivaris en hoofdredacteur van de jaarlijkse ‘Hogerzeil Nieuws’, inclusief de uitgebreide to do list voor vrijwilligers!

Bent u ook benieuwd naar de man die zich ‘uw hoofdredacteur’ noemt? De figuur die al zestien Hogerzeil-nieuwsbrieven publiceerde vol verhalen over oude spullen? Lezeres en dochter Sophie Looijestijn interviewde hem: Hans Hogerzeil. 

Een hoofd vol oude dingen

Portret van onze familiearchivaris 

Hans Hogerzeil bij een wand vol familieportretten
Hans Hogerzeil bij een wand vol familieportretten

Stel jezelf eens voor.

“Hendrik Vredenrijk (“Hans”) Hogerzeil, geboren 1951, oudste zoon van de oudste zoon van de oudste zoon, een hele tijd terug in de tijd. Altijd heel bewust opgevoed als een Hogerzeil.

Ik heb mijn leven lang gewerkt in de wetenschappelijke ontwikkelingssamenwerking: vijf jaar veldwerk in Ghana, daarna in Egypte en Genève bij de Wereldgezondheidsorganisatie WHO, waar ik technisch en wetenschappelijk advies gaf aan ontwikkelingslanden over medicijnenvoorziening. Mijn vrouw Loes en ik wonen nog steeds in Zwitserland. We hebben vier kinderen en bijna acht kleinkinderen.

Hoe ben je de Hogerzeil Nieuws gaan schrijven?

In 1998 is onze familiestamboom gepubliceerd in een jaarboek van het zogenaamde Nederlands Patriciaat. Alle familieleden kregen zo’n boekje en ik schreef daar een begeleidende brief bij. Ik vond dat zo’n leuke ervaring dat ik een jaar later nog een keer zo’n brief heb geschreven. Er zitten namelijk allemaal familieverhalen in mijn hoofd. Die heb ik van mijn vader, mijn grootvader, en van mijn grootmoeder aan de Friese kant. Ik wil die verhalen graag één keer vastleggen zodat wat ik weet niet verloren gaat. Dat is het idee achter Hogerzeil Nieuws.

Wat is de Hogerzeil Nieuws in het kort?

Hogerzeil Nieuws is een jaarlijkse nieuwsbrief, die 35 keer in het Nederlands verstuurd wordt en 25 keer in het Engels (naar Alaska, Australië, Duitsland, Frankrijk, UK, USA, Zuid Afrika en Zwitserland). Hij gaat over het verleden en een beetje over het huidige leven van de familie Hogerzeil. Hij wordt gestuurd naar iedereen die Hogerzeil heet en naar een paar mensen die via de vrouwelijke lijn (soms al zes generaties geleden) van de Hogerzeilen afstammen. En op verzoek.

Waarom vind je het delen van die familieverhalen zo belangrijk?

Als ik die verhalen niet deel, zullen ze verdwijnen als ik er niet meer ben. Dat vind ik zonde. Ik vind dat je dingen ook moet bewaren als ze nu niet belangrijk lijken. Misschien zijn ze dat later wel. Een voorbeeld? De felicitatiebrief van Michiel Hogerzeil aan zijn schoondochter uit 1766. Dat is op zich een doodgewone brief, maar hij geeft inzicht in hoe men acht generaties geleden met elkaar omging: bijna net zoals wij nu.

Rond 1805-1811 heeft Simon Hogerzeil als oud-commandeur vermoedelijk besloten om een aantal familiedingen te gaan bewaren, bijvoorbeeld de verkoopaffiche van het laatste schip, het boegbeeld van één van die schepen, dat sindsdien als ‘Pop Clara’ bekend staat, en enkele brieven. Die Simon Hogerzeil is een beetje mijn voorbeeld.

Pop Clara: Een houten beeld van een van de laatste walvisvaarders, gemaakt rond 1720-1740. In de eetkamer van het Hogerzeil Archief.
Pop Clara: een houten beeld van een van de laatste walvisvaarders, gemaakt rond 1720-1740. In de eetkamer van het Hogerzeil Archief

Wat is de waarde van die verhalen?

Ik zie drie aspecten. Ten eerste is het gewoon leuk. Ik vind het leuk om (in)direct een kijkje te nemen in het persoonlijke leven van mensen lang geleden. Het geeft aan hoe weinig de mensen veranderd zijn, hoe weinig bijzonder je eigenlijk bent. Het maakt je heel bescheiden. Als voorbeeld kom ik weer bij die brief uit 1766. Het is een wat stijve felicitatiebrief van Michiel Hogerzeil aan zijn schoondochter wiens man (zijn zoon Simon) op zee is. Er is net een kind geboren. Hij geeft haar nieuws van de zee, van de vangst en van zijn zoon, en op het laatst schrijft hij: “en de nieuwgeborene een dosijn zoenen van mijn te geven“. Zo’n zin ontroert mij.

Ten tweede beschrijven onze familiestukken een minder bekend aspect van de geschiedenis. Onze voorouders waren zeelieden, landbouwers. Daar is minder van bewaard gebleven dan van de adellijke geschiedenissen. Ik vind het vooral leuk omdat het illustratief is. Het gaat om het dagelijks leven, de ‘petites histoires et anecdotes’.

Een ander voorbeeld, een brief uit 1785 van een kapitein vanaf zijn schip in zee, aan zijn vrouw. Hij is net vier dagen weg en hij heeft twee van hun zoons mee. Hij vertelt haar hoe het met die zonen gaat, met name met de jongste van elf jaar die voor het eerst meegaat. Die brief laat zien dat mensen om elkaar gaven.

Tot slot krijgen oude voorwerpen, dankzij het verhaal eromheen, een extra dimensie. Je gaat zorgvuldiger om met al die oude papieren en voorwerpen uit de familie-geschiedenis als je het verhaal kent dat erbij hoort.

Vertel eens iets meer over die familievoorwerpen.

Wat ik leuk vind aan voorwerpen uit het verleden is dat je iets aanraakt wat mensen lang geleden ook aangeraakt hebben: “I am touching their touch”. De voorwerpen brengen mij dicht bij hen. Zo heb ik een zilveren sigarettendoos die mijn overgrootvader Simon bij zijn afscheid als bankier kreeg; en zit ik op de bureaustoel die hij als jonge advocaat in 1894 in New York kocht.

De sigarettendoos die Mr Simon Hogerzeil (1865-1937) kreeg bij zijn afscheid als bankier
De sigarettendoos die Mr Simon Hogerzeil (1865-1937) kreeg bij zijn afscheid als bankier

Het oudste document dat we van onze voorouders hebben, is het bestand waarin ze tussen 1660 en 1791, dus meer dan 130 jaar lang, elk jaar hebben ingevuld hoeveel walvissen ze hadden gevangen. Dat papier hebben zij ook aangeraakt, die oude walvisvaarders!

De handgeschreven lijsten (8 pagina’s) waarop de Hogerzeil commandeurs van 1660 tot 1791 bijhielden hoeveel walvissen er elk jaar gevangen werden (Hogerzeil Archief)
De handgeschreven lijsten (8 pagina’s) waarop de Hogerzeil commandeurs van 1660 tot 1791 bijhielden hoeveel walvissen er elk jaar gevangen werden (Hogerzeil Archief)

Helaas zijn er ook familievoorwerpen verdwenen: een harpoen uit de walvisvaarderstijd, schilderijen van het schip van de Hogerzeilen. Dat doet mij pijn! Ik wil niet dat het nog een keer gebeurt. Er zijn een paar belangrijke familievoorwerpen bij heel verre Hogerzeilen of mensen die inmiddels geen Hogerzeil meer heten. Bijvoorbeeld het oudste familieportret van Michiel Hogerzeil, of de scheepskist van de walvisvaarders Hogerzeil. Die voorwerpen zijn beschreven, dus dat is fijn. Maar het liefst zou ik zien dat ze weer gevoegd worden bij het familiearchief.

Leidt al die historie niet af van het heden?

Dat is een goede vraag. Dat vraag ik mezelf ook weleens af: waarom kijk ik nooit naar nieuwe dingen? Maar ik vind het vaak gewoon niet mooi, slecht gemaakt. Ik ben erg kritisch over de huidige tijd. Bijvoorbeeld, via mijn boekenclub lees ik elke maand een Nederlands boek; van de kwaliteit daarvan word ik niet vrolijk. En ook Hollywoodfilms vind ik zelden de moeite waard; de dialogen vind ik abominabel armoedig. Ik kijk graag naar dingen van het verleden. Daarvan is vaak alleen overgebleven wat mooi is, goed, zeldzaam, knap gedaan. Die selectie is er in het heden nog niet.

En als het om mensen gaat, ben je dan in 2015?

Ik mis mijn ouders en mijn grootouders. Het was een genot om met hen om te gaan. Het liefst leefde ik met voorgeslacht én nageslacht tegelijk, maar dat kan natuurlijk niet. Dat vroegere genot verschuift nu naar mijn kinderen en kleinkinderen, en een beetje naar collega’s. Of ik aandacht heb voor hun ‘petites histoires et anecdotes’? Nee, te weinig. Ik onthoud ze niet goed, namen, gezichten. Ik ben daar niet attent in. Mijn hoofd zit vol, met oude dingen.

Blijf je altijd Hogerzeil Nieuws schrijven?

Voorlopig wel. Er is nog zoveel te achterhalen of op te schrijven. Bijvoorbeeld, welke stukken land de Hogerzeilen in Krimpen hadden, waar ze nou precies woonden. Of de oude dominee HV Hogerzeil (1837-1904); over hem is nog niets geschreven terwijl hij heel belangrijk is geweest. Hij was landelijk bekend, was een markante persoonlijkheid én hij is de stamvader van praktisch alle huidige Hogerzeilen.

Iets anders dat moet gebeuren is het digitaliseren van het familiearchief. Nu bestaat alles uit hard-copy documenten en MS Word-bestanden, dat is best klungelig. [Hans noemde nog een tiental zaken die gedaan moeten worden. Op het einde van het interview staat de complete to-do-lijst. SJL] Wat ik eigenlijk wil, zijn archiefdozen maken, één per belangrijk persoon of familietak. Over anderhalf jaar, als ik met pensioen ben, ga ik dat allemaal sorteren.

Hans Hogerzeil in Groningen (2015)
Hans Hogerzeil, hoogleraar Global Health aan de Rijksuniversiteit Groningen

Hoe zie je je opvolging voor je, als het gaat om jouw taak als familiearchivaris?

Tja, als dat duidelijk was… Ik wil doen wat ik kan. Ordenen, verduidelijken, zodat het archief eenvoudig overdraagbaar is. Zodat wie het krijgt, weet wat hij krijgt. Maar wie dat wordt, moet nog blijken. Het lijkt logisch om te kijken naar iemand die Hogerzeil heet. Ja hoor, een vrouw mag ook. Wat voor karaktereigenschappen een familie-archivaris moet hebben? Nou, allereerst moet die persoon het interessant vinden! Hij of zij moet van geschiedenis houden, en van de familie. Geordend zijn (dat ben ik zelf waarschijnlijk nog het minst), en een beetje plichtsgetrouw.

Wat kunnen lezers bijdragen aan het familie-archief?

Vrijwilligers zijn altijd welkom om een stukje werk over te nemen van de to-do-lijst. Dan kunnen we een weekend in Zwitserland of in Nederland afspreken.

Als afsluiting: wat is je lievelingsanekdote?

[Hans denkt heel lang na.] Ik heb geen lievelingsanekdote, maar er zijn er wel een paar die ik erg leuk vind. Mijn oud-oom Johan Hogerzeil bijvoorbeeld, werd als reserve cavalerie officier gemobiliseerd in de Eerste Wereldoorlog terwijl hij in Leiden rechten studeerde. Hij was gelegerd bij Scheveningen. Het verhaal gaat dat hij toestemming kreeg om college te blijven volgen in Leiden. Hij ging dan te paard en bond heel stoer zijn paard vast aan het hek van de Academie!

Of over de Friese familie. Mijn overgrootvader Lykle de Jong was in 1905 scheepsarts in de Caraïben. Hij heeft daar een parelvisser geholpen die hem niet met geld kon betalen, en hem als dank een parel gaf. Die parel zit op een dasspeld die ik van mijn vader heb gekregen. Ik heb hem bij de huwelijken van al onze kinderen gedragen.”

De dasspeld met de parel die Dr Lykle de Jong in 1905 kreeg van een patiënt die parelvisser was in de Caribische zee.
De dasspeld met de parel die Dr Lykle de Jong in 1905 kreeg van een patiënt die parelvisser was in de Caribische zee.

Wilt u ook wat doen voor het familiearchief?

Hieronder vindt u nader uit te zoeken onderwerpen:

  • Het bezettingsverleden. Ons nichtje Jacobien Nieuwenhuijzen schrijft nu haar scriptie over de rol van Han Hogerzeil en Bob bij het redden van Ierse Joodse kinderen. Dat doet ze aan de hand van allerlei oude familiebrieven.
  • Het Indische oorlogsverleden, daar is nog niets over uitgezocht.
  • Er is nog niets systematisch over de Hogerzeilen van nu.
  • De familie van Loon, van grootmoeder Clara: er is veel van bekend en veel leuk materiaal, dat zou ook alles nog verzameld en op een rij gezet kunnen worden.
  • Verder moet het hele archief nog beter worden georganiseerd! Er is een fotoarchief, daar komt ook steeds meer bij, en dat is nu gelukkig bijna helemaal digitaal. En dan kom je bij het dilemma: wat neem je op? Alles of alleen dat wat mooi is?
  • We zouden ook een boekje kunnen uitgeven met de mooiste dingen. Dat kan tegenwoordig heel eenvoudig.
  • Die Friese families: daar zit zoveel leuks in, de familie van Loon, Noordenbos, Swalke, de Jong, Oppediek.
  • Oude fotoalbums. Ik heb die nu deels , een kwart ongeveer, geleegd en geselecteerd.
  • We hebben een hele zooi familiebijbels. Hoe gaan we daar in de toekomst mee om?
  • We hebben ook allemaal boeken die door Hogerzeilen geschreven zijn.
  • En we hebben losse voorwerpen van drie, vier generaties terug: het paspoort van mijn overgrootmoeder. De kolenrantsoenkaart uit 1920 van mijn overgrootmoeder. Het valse persoonsbewijs van mijn grootvader uit de oorlog. En een overlijdensadvertentie uit 1904.

Reageren?

  • Ziet u iets in de to do list dat u leuk lijkt om (samen met Hans) uit te zoeken en wilt u zich als vrijwilliger aanmelden?
  • Wilt u een afspraak maken om deze (en andere) voorwerpen te bewonderen, mét live verhaal van Hans?
  • Wilt u reageren op het interview?

Laat een reactie achter in het reactieveld hieronder. Schrijf gerust! Hans en Sophie vinden het leuk u te lezen 🙂

Hans en Sophie Hogerzeil tijdens een boswandeling in Hudson Valley – New York.
Hans en Sophie Hogerzeil tijdens een boswandeling in Hudson Valley – New York.

Contact

Moment van Betekenis
Louise de Colignylaan 1
2252 KL Voorschoten

Volg mij

Waar ben je naar op zoek?